Erfgoedteam: Lokale energiecoöperaties

Monumenteneigenaren en duurzame energie: lokale energiecoöperaties

Monumenteneigenaren die graag duurzaam energie willen opwekken zijn soms teleurgesteld dat ze geen zonnepanelen op hun dak kunnen plaatsen. En ook mensen die een pand hebben in een beschermd stads- of dorpsgezicht komen bedrogen uit als ze zonnepanelen in het zicht willen laten leggen. Wat kan een gemeente doen om hen toch in staat te stellen een bijdrage te leveren aan het bestrijden van de klimaatproblematiek? Lokale energiecoöperaties kunnen een alternatief bieden.

Lokale energiecoöperaties bestaan al sinds 1987, toen de eerste windcoöperatie werd opgericht. Toch zijn veel mensen nog niet op de hoogte van het bestaan van deze lokale initiatieven. Katrien Prins van HIER opgewekt & HIER verwarmt, een kennisplatform voor lokale duurzame energie, en Art den Boer van Kennemer Energie praten ons bij over collectieve verduurzamingsoplossingen voor monumenteneigenaren (en andere woningbezitters).

Voor monumenteneigenaren kan collectief verduurzamen de oplossing zijn. Voorbeelden zijn de zonnepanelen op het dak van de monumentale Gashouder op het Westergasfabriekterrein in Amsterdam, die stroom leveren aan woningen in de buurt, of een molenaarswoning in de Haarlemse Schoterveenpolder, die duurzame energie van het nabijgelegen Nova College krijgt. Deze lokale initiatieven zijn geregeld in energiecoöperaties.

Een energiecoöperatie is een juridische entiteit waarin de burgers in een buurt, dorp of wijk – de leden – het voor het zeggen hebben. Het lokale aspect zorg voor draagvlak. Samen regelen de leden het opwekken en besparen van energie, bijvoorbeeld met zon- en windprojecten, gezamenlijke laadpalen voor auto’s en oplossingen voor aardgasvrij wonen.

Momenteel zien we een snelle stijging in het aantal coöperaties. Dat is ook niet vreemd want aan het lokaal opwekken van energie kleven veel voordelen. Zo is energie besparen goed voor het klimaat, leiden collectieve oplossingen tot meer cohesie in de buurt, en is het voordeel van de energievoorziening lokaal regelen dat geld terugstroomt naar de coöperatie. Bij het opstarten en onderhouden van een coöperatie komt veel kijken. Daar kan wel wat hulp bij geboden worden, door ervaringsdeskundigen bijvoorbeeld. Ook zijn er organisaties, zoals Kennemer Energie, die het werk uit handen nemen: zij faciliteren en regelen veel zaken rond de coöperatie.

Wat zou de rol van de gemeente kunnen (of moeten) zijn?

Gemeenten krijgen veel vragen over het verduurzamen van monumenten en/of het opstarten van lokale energiecoöperaties. Zij kunnen een voorbeeldfunctie vervullen. Gemeenten zouden zelf lokale energie kunnen afnemen, daken van gemeentelijk vastgoed beschikbaar kunnen stellen voor dergelijke initiatieven of lokale productie van zonnepanelen kunnen stimuleren. Ook zouden zij hulp kunnen bieden. Bijvoorbeeld door het inzetten van een ‘energiecoöperatie-coach’ die woningeigenaren toelicht hoe zij deel kunnen nemen.

Gemeenten zouden gebieden kunnen aanwijzen waar collectieve initiatieven ruimtelijk passen. Dat is niet alleen sturen; zo stimuleer je actief initiatieven. Gemeente Haarlem gebruikte bijvoorbeeld een ‘zonatlas’ (zie foto). De zonatlas brengt precies in kaart welke daken geschikt zijn voor zonnepanelen. Dit leidde in dit geval tot de conclusie dat er heel veel potentieel is op daken van bedrijfsgebouwen, waardoor de kleine monumentale daken in het beschermde stadscentrum kunnen worden ontzien. Op deze website kunt u een eerste inventarisatie doen naar het potentieel in uw eigen gemeente.

Grotere gemeenten zouden zelf een energiecoöperatie kunnen starten waar monumenteneigenaren zich bij aan kunnen sluiten. Het is belangrijk om hen een levensvatbaar alternatief te bieden voor het verduurzamen van de eigen woning. En monumenteneigenaren kunnen door gemeenten ook gestimuleerd worden om te onderzoeken waar ze energie kunnen besparen: wat je niet verbruikt, hoef je ook niet op te wekken. Een opmerking uit de zaal kan daarbij inspireren: “benader het probleem op gevoel en comfort”. Waar kan je echt iets winnen? Bedenk bijvoorbeeld eens wat het comfort van een warme vloer oplevert, terwijl dat nu niet de plek is waar direct de meeste warmte verloren gaat.

Provincie en alternatieven

Er zijn grotere energiecoöperaties die samen lobbyen bij de Provincie om het voor lokale initiatieven makkelijker te maken van de grond te komen. Zo lobbyen zij voor toestemming om meer windmolens te mogen bouwen in Noord-Holland, om nieuwe industriepanden te verplichten het dak geschikt te maken voor zonnepanelen, en om de regels te versoepelen voor woningeigenaren die hun dak ter beschikking willen stellen voor collectieve initiatieven.

Voor monumenteneigenaren is het een goede optie aan te sluiten bij een bestaande energiecoöperatie. Het scheelt veel werk als je aanhaakt bij een initiatief dat al bestaat. Op deze website kunt u zien welke energiecoöperaties er al bestaan. Ook wordt er een vereniging opgericht – Vereniging Energie Samen Noord-Holland, dit is de voorlopige website. Op deze website kunnen kleine coöperaties straks inspiratie opdoen. Het is goed om te benadrukken dat zowel gewone woningen (niet genoeg plek op het dak) als monumenten externe ruimte nodig hebben. De krachten kunnen dus gebundeld worden.

Lokale energiecoöperaties hebben veel potentie. De techniek ontwikkelt zich steeds sneller, zo lopen er onderzoeken naar de opslag van energie in de woning en wordt het stroomnet steeds verbeterd. Ook zoeken energiecoöperaties naar andere vormen van duurzame energie, zoals geothermie.

Uit de reactie van ambtenaren bij de bijeenkomst bleek dat er gemeenten zijn die de collectieve energieoplossingen simpelweg niet kennen. Die moeten geïnformeerd worden. Hier is een rol weggelegd voor de gemeenten die al verder zijn. Ook kunnen ambtenaren met vragen altijd terecht bij het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Daarnaast werkt MOOI Noord-Holland in opdracht van de VNG aan de Handreiking Duurzaamheid, Ruimtelijke Kwaliteit en Erfgoed, die gemeenten helpt bij het ontwikkelen van beleid op dit vlak. Deze zal medio 2019 gereed zijn.