Herbestemming: Bensdorp – Bussum

Projectgegevens

Naam Bensdorp
Adres Herenstraat 19-51 en Nieuwe Spiegelstraat 9, Bussum
Bouwjaar 1884,1897 en 1906
Voormalige functie Cacao- en Chocoladefabriek Bendsdorp & Co
Nieuwe functie Wooncomplex en kantoorruimten
Oplevering december 2018
Status Gemeentelijk monument (Herenstraat 49-51)
Architect(en) LEVS architecten

Wonen in een chocoladefabriek

Op de plek waar nog niet zo lang geleden Brosrepen werden geproduceerd, verrijst een nieuwe stadswijk. De herbestemming van dit fabrieksterrein in Bussum was een taai proces voor alle betrokkenen, maar nu zijn de bouwactiviteiten in volle gang. In 2018 nemen de eerste bewoners er hun intrek.

Tekst: Isabel van Lent en ONH | Beeld: Ossip van Duivenbode

Toen

Ooit was Bensdorp de grootste chocoladefabriek van Nederland. Het concern werd in 1840 opgericht door Gerardus Bernardus Bensdorp. Hij begon een winkeltje in Amsterdam. Zijn onderneming groeide al snel en er volgden verschillende fabrieken waaronder in Bussum. Ook daar groeide Bensdorp al snel uit zijn jasje: achter de in 1884 gebouwde fabriek verrees in 1897 een nieuwere en grotere variant. In 1906 was de volgende uitbreiding een feit. Door voortschrijdende ontwikkelingen in het productieproces  moesten de fabrieken steeds worden uitgebreid of ingrijpend worden aangepast. Daardoor is het Bensdorpcomplex een allegaartje van panden uit verschillende periodes geworden. Dit heeft de kwaliteit van het terrein niet veel goeds gedaan. Na de Tweede Wereldoorlog ging het steeds slechter met de Nederlandse chocolademakers door de moordende concurrentie. Bensdorp ontwikkelde nog wel de bekende Brosreep, maar kon na 1972 het hoofd niet langer boven water houden. Het concern werd verkocht aan Unilever, dat het in 1984 van de hand doet aan Barry Callebaut.

(De bovenstaande tekst komt uit het uitgebreide verhaal dat te lezen is op de website van Oneindig Noord-Holland).

Herbestemming

Nadat de laatste eigenaar Barry Callebaut de productie verplaatste naar het buitenland, kwam de Cacao- en Chocoladefabriek Bensdorp in 2000 leeg te staan. Al sinds 2004 werden plannen gemaakt om dit stukje Bussum te transformeren tot een markante stadswijk met behoud van het industriële erfgoed. De gemeente legde haar ambities vast in een nota van uitgangspunten – en later in een ambitiedocument – en overlegde over de invulling van het gebied met de toenmalige eigenaren: de projectontwikkelaar AM en Dudok Wonen. Een langdurig proces dat met het uitbreken van de economische crisis volledig stil kwam te liggen. In de 2015 kwam er weer schot in de zaak, toen de nieuwe eigenaar Noordersluis Bouwgroep het project van AM overnam. Op het terrein verrijzen twee nieuwe woongebouwen. Behalve het karakteristieke Brosgebouw, is inmiddels het merendeel van het fabriekscomplex gesloopt. Het beeldbepalende hoofdgebouw naast het spoor wordt gereconstrueerd, waarbij oorspronkelijke elementen worden hergebruikt, zoals kronen, sluitstenen, gevelankers, spuwers en rozetten.

Succesfactoren

Ondanks alle vertraging is het gelukt om dit project van de grond te krijgen. Een wapenfeit waar de het projectmedewerkers van de gemeente Gooise Meren trots op zijn. Daarbij zijn geen concessies gedaan aan het percentage sociale huurwoningen. Op de Bensdorplocatie komen naast 40 woningen voor de vrije markt ook 40 sociale huurwoningen. Hoewel het tot nu toe nog niet is gelukt om culturele voorzieningen te realiseren in het complex, blijft de gemeente hoopvol. Projectleider Jeroen Wolbrink vertelt: ‘Wat mij betreft is het nog niet een gelopen race. We zijn nog met verschillende interessante partijen in gesprek.’ Een ander succes is het verworven draagvlak bij de omwonenden. De initiatiefnemers hadden te maken met de vereniging Overlast Bensdorp, opgericht toen de Bensdorp nog een chocoladefabriek was. De vereniging maakte zich zorgen over de ontwikkelingen op het terrein, vooral over het uitzicht vanuit de buurt en parkeeroverlast. In 2015 zijn nieuwe afspraken gemaakt en zijn de bewoners nadrukkelijker bij de plannen betrokken door frequent te overleggen. Hiermee is de sfeer omgeslagen en hebben de leden van de belangengroep zich ontpopt als ware Bensdorp-ambassadeurs.

Struikelblokken

De langdurige leegstand en de crisis hebben een vernietigend effect gehad op het Bensdorpcomplex. Door achterstallig onderhoud kregen de weerselementen vrij spel. Zo stortte in 2007 tijdens een zware storm de fabrieksschoorsteen in, waardoor de ketelhuizen deels werden verwoest. Daarnaast vonden langdurige discussies plaats tussen de gemeente en de projectontwikkelaar over welke culturele en maatschappelijke voorzieningen passend waren in het complex. Ondanks de hoge ambities van de gemeente, blijkt de praktijk weerbarstig. Het is vooralsnog lastig om partijen over de streep te trekken, zelfs met een eenmalige subsidie van €500.000. Daar komt bij dat de combinatie met een woonwijk de mogelijkheden beperkt. Zo staan een filmhuis of theater op gespannen voet met de omliggende woningen, niet in het minst vanwege de extra parkeerbehoefte. De parkeernorm in de wijk bleek toch al een obstakel te zijn. Het voorstel van het college om vanwege de ligging nabij het centrum de parkeernorm naar beneden bij te stellen, werd door de gemeenteraad niet opgevolgd. Hierdoor moest in 2015 ruimte worden gecreëerd voor zo’n 50 extra parkeerplaatsen. Deze parkeerplekken konden uiteindelijk op een naastgelegen terrein worden gerealiseerd.

Tips

Een van de lessen van de Bensdorp is dat het van groot belang is om het bestuur van een gemeente achter de plannen te krijgen. Het is dan ook cruciaal om in het geval van een gemeentelijke fusie (Bussum, Naarden en Muiden zijn in 2016 samengevoegd tot de gemeente Gooise Meren) dit soort projecten niet in de verdrukking te laten komen. De herbestemming van het Bensdorpcomplex laat zien wat een lange adem voor alle partijen waard is. De plannen werden gedurende de laatste dertien jaar diverse malen aangepast en bijgesteld, maar uiteindelijk hebben alle betrokken zich flexibel getoond. Bij dit soort grootschalige herbestemmingen komt de romantiek van het erfgoed niet per definitie op de eerste plaats. Het is een complex krachtenveld, waar de plaatselijke politiek, bewonersbelangen en de economische omstandigheden een project in de greep kunnen houden. Misschien is dat de belangrijkste les van De Bensdorp: dat partijen zich wendbaar en coöperatief opstellen, zonder het einddoel uit het oog te verliezen.

Kijk voor meer informatie ook op de website van LEVS architecten en de projectwebsite van Bensdorp.