Landschappelijke structuren in gemeentelijk beleid

Landschappelijke structuren in gemeentelijk beleid

De provincie Noord-Holland kent diverse landschappelijke structuren die de gemeentegrenzen overschrijden. Bijvoorbeeld de Westfriese Omringdijk. Hoe borg je de kwaliteiten van deze structuren in gemeentelijk beleid?

De provincie Noord-Holland kent diverse landschappelijke structuren die de gemeentegrenzen overschrijden. In de Leidraad Landschap & Cultuurhistorie heeft de provincie de ruimtelijke kwaliteiten van en ontwikkelprincipes voor die structuren benoemd, zodat hier bij initiatieven rekening mee kan worden gehouden. De Leidraad is een helder en uitvoerig document, maar het blijkt dat dit op zichzelf nog niet voldoende is om de kwaliteiten in de praktijk te borgen. Bij veel opgaven is de benadering civieltechnisch en wordt de ruimtelijke kwaliteit nog niet vanaf het begin meegenomen in de ontwerpopgave. Terwijl beide juist samen zouden moeten gaan. Daarbij moeten gemeenten nog een vertaalslag maken van de Leidraad naar gemeentelijk beleid. De kwaliteiten van de structuren zijn niet altijd goed in het gemeentelijk beleid verankerd. Beoordeling van initiatieven hangt daardoor teveel af van individuen. Dat er bij gemeenten te weinig capaciteit is en veel verloop is van personeel maakt de borging in beleid nog urgenter. De inwerkingtreding van de Omgevingswet biedt een kans om hier wat aan te doen.

De Westfriese Omringdijk is een voorbeeld van landschappelijke structuur die gemeentegrenzen overstijgt. De dijk is belangrijk voor de identiteit van West-Friesland; hij vertelt het verhaal van de regio en verbindt de Westfriese gemeenten met elkaar. Het is een provinciaal monument en in de Leidraad Landschap & Cultuurhistorie heeft de provincie de ruimtelijke kwaliteiten en ontwikkelprincipes benoemd, waarmee bij initiatieven rekening kan worden gehouden.

Vindbaarheid van de dijk

Het blijkt dat de kernkwaliteiten van de dijk onvoldoende vindbaar zijn in het ruimtelijk beleid van gemeenten. Aanvragen voor initiatieven op of in de nabijheid van de dijk komen voor een groot deel binnen bij de casemanagers van de afdeling vergunningen. Als een initiatief in het bestemmingsplan past, wordt vaak niet naar achterliggende provinciale beleidsdocumenten gekeken, dus het beleid zou op een andere manier zichtbaar moeten worden. Het is namelijk belangrijk dat de cultuurhistorische waarde van de dijk in de systemen direct naar boven komt als er een initiatief plaatsvindt. Dit geldt niet alleen voor de dijk, maar ook de kwaliteitszone en de panoramazone moeten op een kaart staan en vindbaar zijn in bestemmingsplannen (en straks in het omgevingsplan). Nu gemeenten bezig gaan met het opstellen van het omgevingsplan biedt dat een kans om de dijk, de kwaliteitszone en panoramazone als werkingsgebieden op de omgevingsplankaart aan te geven. Provinciale monumenten moeten sowieso door gemeenten in het omgevingsplan worden gezet; de Westfriese Omringdijk hoort daar ook bij.

Omgevingsvisie

De omgevingsvisie is een uitgelezen kans om het belang van de dijk voor de gemeente te benoemen. Ook omdat hier later op kan worden teruggevallen als de regels in het omgevingsplan ontoereikend zijn. Gemeenten kunnen in de omgevingsvisie opnemen waar de kansen liggen voor het gebruik, behoud, benutten en zichtbaar maken van de dijk. De dijk is een icoon van de Westfriese gemeenten en belangrijk voor hun identiteit; het bijzondere verhaal kan juist in de omgevingsvisie verteld worden. Gemeenten zouden hun ambities ten aanzien van de omgang met de dijk idealiter onderling met elkaar moeten afstemmen.

Beleidsregels (omgevingsplan en nota omgevingskwaliteit)

Veel gemeenten gaan bij het opstellen van het omgevingsplan uit van de regels in de huidige bestemmingsplannen. In de bestemmingsplannen wordt de dijk als waardevolle structuur echter nog niet voldoende geborgd, dus dat vereist bij het opstellen van de omgevingsplannen nog een actie van de gemeenten. De vraag is hoe strak de waarden in regels vastgelegd moeten worden. Het voordeel van het juridisch ‘dichttimmeren’ is dat als mensen van beleid willen afwijken, gemeenten aanvullende voorwaarden over de ruimtelijke kwaliteiten kunnen eisen. Daar kan tegenin worden gebracht dat maatwerk cruciaal is en dat de regels niet te sturend moeten zijn. Naast beleidsregels moet dan ook gedacht worden aan procesregels die ruimte bieden aan (gesprekken over) maatwerk. In het omgevingsplan kan een procesregel worden opgenomen dat de Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit om advies wordt gevraagd bij initiatieven rondom de dijk. Als de commissie vroeg in het proces gevraagd wordt om te adviseren kan zij in dit stadium nog meedenken. Dit voorkomt vertraging later in het proces. De kernkwaliteiten van de Westfriese Omringdijk kunnen daarnaast in de Nota’s Omgevingskwaliteit worden beschreven.
Door de waarden van de dijk te omschrijven in de omgevingsvisie, zichtbaar te maken op de omgevingsplankaart en vast te leggen in omgevingsplanregels kunnen de gemeenten zorgdragen dat de kernkwaliteiten van de Westfriese Omringdijk tijdig op de agenda staan bij nieuwe ontwikkelingen en kan gezocht worden naar kansen om de opgaven en de landschappelijke kwaliteit samen op te laten gaan.

(Beeldverantwoording: Op woensdag 27 september organiseerde het Steunpunt een bijeenkomst over de Westfriese Omringdijk in de kerk van Eenigenburg met een excursie na afloop. Foto’s van het Steunpunt)