Verslag Erfgoedteam: Zomerexcursie Amstelscheg

Verslag Erfgoedteam: Zomerexcursie Amstelscheg

Op woensdag 22 juni 2022 vond de jaarlijkse zomerexcursie van het Erfgoedteam wederom in de open lucht plaats. Dit jaar brachten wij op de fiets een bezoek aan het prijswinnende Bijzonder Provinciaal Landschap de Amstelscheg en Ouderkerk aan de Amstel, waar thema’s als klimaatadaptatie, gebouwd erfgoed en (Joods) funerair erfgoed samen komen. We stonden op verschillende plekken stil bij actuele ontwikkelingen in het landschap en wat die betekenen voor het behoud van erfgoed en de erfgoedbeleving.

Gebruik de navigatie <> om alle foto’s te bekijken. Vanaf station Amsterdam RAI fietsten de deelnemers over het fietspad langs de A2 aan de oostkant van het gebied voor de eerste stop van de dag:

Nieuw beschermingsregime voor waardevolle Noord-Hollandse landschappen

Michiel Veldkamp, landschapsarchitect bij provincie Noord-Holland vertelde over de 32 gebieden in Noord-Holland die als Bijzonder Provinciaal Landschap (BPL) zijn aangewezen. Veldkamp lichtte toe dat er voorheen veel verschillende regels golden voor de bescherming van de bijzondere landschappen in Noord-Holland en dat, door de landschappen en regels samen te brengen onder de noemer BPL, nu voor al deze gebieden dezelfde regels gelden. Vervolgens beschreef hij de bijzondere waarden van de eeuwen oude Amstelscheg waar natuurbeheer, agrarische bedrijfsvoering en wonen samen gaan en gaf hij aan de hand van een aantal actuele voorbeelden aan wat de rollen van de provincie en de gemeenten zijn bij het uitvoeren van dit nieuwe beleid. In ons interview met Michiel Veldkamp in de nieuwste editie van de Ode lees je hier meer over.

Hierna leidde de fietstocht langs een aantal voorbeelden van de voor dit gebied zo kenmerkende boerderijtypologie aan de Machineweg, over de dijk langs Bullewijk, naar Boerderij Polderzicht voor een korte stop:

Rondehoep als noodoverloopgebied voor de Amstelboezem

Vanwege de afwezigheid van de omgevingsmanager Rondehoep van Waternet, nam Reinier Mees namens het Steunpunt de deelnemers kort mee in de ontstaansgeschiedenis van het gebied de Rondehoep. Het gebied ontstond tussen 1100-1300 door ontginningen: vanaf de omringende lager gelegen veenstromen werden sloten gegraven naar het hoger gelegen laagveen in het midden, waardoor het voor dit gebied zo kenmerkende spinnenwebvormige slotenpatroon ontstond. Vanwege bodemdaling werd vervolgens de ringdijk rondom het gebied aangelegd, waaraan zich circa zes rijksmonumenten, zes gemeentelijke monumenten en zes archeologische monumenten bevinden. In 2010 werd door provincie Noord-Holland besloten dat het gebied – vanwege het beperkte aantal woningen en bedrijven – als noodoverloop moest gaan fungeren voor de Amstelboezem. Bij een extreem hoge waterstand in de Amstel kan het gebied in de toekomst tot ongeveer 50 cm onder water worden gezet. Voor mogelijke schade aan de monumenten en herstel van het landschap wordt in deze uitzonderlijke gevallen een vergoeding beschikbaar gesteld.

Vervolgens leidde de route naar de Portugees-Joodse begraafplaats Beth Haim in het hart van Ouderkerk aan de Amstel:

Behoud en beheer van Joods funerair erfgoed

De groep werd door Jo Blom, vaste gids bij Beth Haim, ontvangen bij het recent aan de begraafplaats toegevoegde moderne bezoekerscentrum. Jo nam de deelnemers mee in het ontstaan van de begraafplaats en de opgave waar de stichting en haar vrijwilligers voor staan. Zij lichtte toe welke overwegingen worden gemaakt wat betreft het onderhoud van de begraafplaats en het zichtbaar maken van de eeuwen oude grafzerken in het bijzonder, die door onder andere bodemdaling, vernatting en begroeiing op het terrein onderhevig zijn aan natuurlijke aantasting.

Leo Smole, archeoloog van de gemeente Arnhem, was door het Steunpunt uitgenodigd om aanvullend daarop een toelichting te geven op de omgang met menselijke resten uit archeologische context, waaronder begravingen. Hij stond ook stil bij de aandachtspunten daarbij in relatie tot de bijzondere Joodse religieuze wetten en het onderhoud van Joodse begraafplaatsen.

Namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed lichtte Guido Borgers toe dat Beth Haim, samen met de Portugese Synagoge in Amsterdam, een bijzondere éénmalige rijkssubsidie heeft gekregen.

(Tekst: Reinier Mees, beeldverantwoording: André Russcher)