Verslag Rondetafelgesprek: Oer-IJ

Verslag Rondetafelgesprek: Oer-IJ

Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland belicht ieder jaar één of meerdere provinciale archeologiegebieden met een themabijeenkomst, het Rondetafelgesprek. Deze keer is het de beurt aan het Oer-IJ. Op 13 januari 2021 vindt de bijeenkomst plaats als webinar. Aan de livestream nemen ruim 40 mensen deel en de opname is na 13 januari nog meer dan 100 keer bekeken. Heleen van Londen, werkzaam als archeoloog bij de Universiteit van Amsterdam, is moderator. De volgende vraag staat centraal:

‘Hoe zorg je ervoor dat erfgoed, en archeologisch erfgoed in het bijzonder, wordt meegewogen bij de opgaven binnen de regio Oer-IJ?’

Drie sprekers behandelen deze vraag aan de hand van hun ervaringen.

Het Oer-IJ

Heleen vertelt dat het Oer-IJ een voormalige delta was grofweg tussen Zaanstad, Velsen en Alkmaar. Het heeft een lange bewoningsgeschiedenis en een enorme landschappelijke diversiteit. Het is klein en complex, de geschiedenis gaat letterlijk meters diep. De resten van het verleden zijn vaak zeer goed bewaard. Binnen het Oer-IJ zijn veel vrijwilligers actief op het gebied van (historisch) landschap en (archeologisch) erfgoed, onder andere bij Stichting Oer-IJ. Hun kennis en netwerken zijn belangrijk om de omgang met het erfgoed te borgen. Deze betrokkenheid toont hoe het erfgoed van waarde is voor het publiek. Dit raakt de kern van de thema’s van deze bijeenkomst: Benutten, Beleven en Beleid. We kijken naar de rol van erfgoed in de samenleving.

Inspiratiebron en kans bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen

Rik de Visser, werkzaam bij Vista Landschapsarchitectuur en Stedenbouw, vertelt over de druk op het landelijke gebied en de rol van erfgoed en archeologie in het bijzonder. Er zijn veel ontwikkelingen geweest in het gebied waarbij geen rekening wordt gehouden met het landschap. Dat kan niet meer door de omvang van de ontwikkelingen. Het vormt een bedreiging voor het erfgoed van het Oer-IJ. Gemeenten groeien steeds dichter naar elkaar, waardoor er weinig landschap en daarmee erfgoed overblijft. Rik is actief voor de Stichting Oer-IJ en probeert het Oer-IJ onder de aandacht te brengen. Waar zitten bedreigingen? Waar zitten kansen? De publiekskwaliteit moet worden verbeterd. Er moet bovendien in gesprek worden gegaan met de boeren. Hoogwaardige bescherming moet op gang gebracht worden. Er zijn bijvoorbeeld al uitzichtpunten ontworpen die een heel ander beeld van het landschap geven. Je ziet de mooie watergangen. Ook zijn dit plekken waar informatie gegeven kan worden over het Oer-IJ. Het doel is mensen het Oer-IJ meer te laten beleven.

Archeologische schatkamer

Rob van Eerden, Provincie Noord-Holland, vertelt over het Oer-IJ als archeologische schatkamer. Het is belangrijk om gemeenten te laten zien wat de archeologie van het Oer-IJ is en wat er mogelijk is. De integraliteit, het verbinden van archeologie met de planning/beleid, is hetgeen wat essentieel is. Als voorbeeld noemt Rob de jongen ‘Aak’ uit Uitgeest, 2000 jaar geleden gestorven en populair bij het publiek. De geschiedenis van het Oer-IJ is hip te maken. Het Oer-IJ gebied is rijk aan archeologie, omdat het vruchtbare grond heeft wat vele mensen heeft aangetrokken over de tijd. De vruchtbare grond wordt nu nog steeds gebruikt voor landbouw. Hierdoor gaat echter veel archeologie verloren. Er zijn daarom in overleg met boeren restricties afgesproken met betrekking tot bepaalde gebieden in het Oer-IJ. Daarnaast adviseert Rob het verhaal te koppelen aan de plek. Neem bijvoorbeeld de beroemde gevonden vrouw ‘Hilde van Castricum’. Populair in de media, maar op de plek zelf is niks te zien. Op die plekken zou je bijvoorbeeld gereconstrueerde mensfiguren kunnen laten zien. Maak archeologie beleefbaar! Het doet je wat als je op dezelfde plek staat waar Hilde is gevonden. Of de kano van Uitgeest. Een van de meest complete prehistorische kano’s gevonden in een zijkreek van het Oer-IJ onder de tunnel bij Uitgeest. Geef aan dat het onder de tunnel is gevonden, bijvoorbeeld met een tegeltje aan de zijkant. Vernoem de tunnel ernaar! Markeer plekken waar het verhaal van het Oer-IJ verteld wordt.

Sporen in de archeologie

Jerry Huisman is archeoloog en werkt bij ProRail, waar hij samen met collega Suzanne van der A zorg draagt voor het archeologische erfgoed bij spoorprojecten. Aangezien ProRail de enige partij is die werkzaamheden aan of onder het spoor mag laten uitvoeren wordt dit onderdeel van gemeentelijke projecten door ProRail aanbesteed of begeleid. Voor alle werkzaamheden wordt bekeken of er archeologisch onderzoek dient te worden uitgevoerd. Het ruimtelijk kader zoals bestemmingsplannen, verordeningen of beleidskaarten liggen hieraan te grondslag. In alle gevallen waarin het nodig is of wordt geacht om onderzoek uit te voeren wordt de archeologische markt ingeschakeld. Onderzoeken worden in opdracht van ProRail uitgevoerd tot er een gezamenlijk besluit is. Een besluit dat meestal luidt: er ligt naar (alle waarschijnlijkheid) geen archeologie meer of er liggen behoudenswaardige archeologische resten die worden bewaard door ze op te graven. Jerry geeft een voorbeeld van de manier waarop het in de bodem verborgen verhaal wordt ontsloten en gebruikt kan worden. Heiloo heeft een tunnel gekregen waarin de wortelpunten van Heiloo zelf te zien zijn. Daarnaast kreeg de tunnel de passende naam: Door de Strandwal. Zo wordt ook hier de archeologie van het Oer-IJ beleefbaar gemaakt.

Discussie

Het publiek stelt vragen en geeft opmerkingen via de chat. Zo wordt er gevraagd of er rekening wordt gehouden met archeologie en het Oer-IJ landschap bij de plannen van het keerspoor, het opstelterrein en het emplacement Uitgeest? Hierbij wordt ook gesteld dat dit ten koste kan gaan van openheid/archeologie. Jerry antwoordt hierop dat archeologie en ontwikkeling soms niet samen gaan, maar als daar archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd gaat dat gebeuren. Als er kansen liggen voor verbeelding en beleving zullen die zeker, indien mogelijk, gebruikt worden. Zo wordt ook de kans aangepakt om iets met de tunnel van Uitgeest te doen. Uit het publiek laat een PvdA raadslid in Uitgeest weten ‘Wat een mooie gedachten om de tunnel in Uitgeest te laten verwijzen naar de gevonden kano. Ik ga het college vragen om te kijken of dit is te realiseren.’ Daarnaast wordt ook gemeld ‘PWN start volgende maand met het plaatsen van de uitkijktoren op de Papenberg te Castricum met o.a. uitzicht over het Oer-IJ landschap. Daar wordt o.a. ook naar verwezen op de informatieborden.’

Om te zorgen dat archeologie wordt meegewogen is de eerste stap het erkennen van de rijke geschiedenis dat het Oer-IJ landschap in zich draagt. Met kleine ingrepen, zoals bij de tunnel van Heiloo is gebeurd, kan dit kenbaar worden gemaakt, beleefbaar zelfs.

(Beeldverantwoording: Reconstructie van een woonstalhuis in het Oer-IJ – Provincie Noord-Holland)

Meer weten:

https://www.uitgeverij-noord-holland.nl/erfgoed-noord-holland/atlas-van-het-oer-ij-gebied/
http://www.uniepersuitgevers.nl/?page=titels&titel=70

Kijk hier de bijeenkomst terug: